Priča o ćilimu

Ćilim je istkana priča, pokrivka i ukras, veština i umetnost, tradicija i moda…

Ćilim je istkana priča sa posebnim mestom u kulturnom nasleđu Srbije. Svaka njegova šara ima svoje značenje. Iza magične igre boja i kombinacije ornamenata kriju se priče o ljubavi, zdravlju, sreći, slobodi, uspehu, veri, patnji, nadi… Njih su ispisivale tkalje – žene sa veštim rukama, oštrim vidom, beskrajnim strpljenjem i istančanim smislom da već poznate šare uklope u nove kompozicije, dajući im lični umetnički pečat.

U prožimanju uticaja Istoka i Zapada

Ćilim je tkanina koja je služila za pokrivanje podova, kreveta, stolova, zidova, kao i pokrivanje ljudi i konja u hladnim danima. Nije tačno poznato kada je ćilimarstvo stiglo u ove krajeve, ali je sigurno da je viševekovno prisustvo Turaka Osmanlija uticalo da se ono usavrši, a važnost i vrednost ćilima podigne. O jačini tog uticaja svedoči činjenica da je naziv ćilim turskog porekla i označava glatko tkani pokrivač. Naravno, ne sme se zanemariti ni nekadašnji snažan uticaj Srednje i Zapadne Evrope na Vojvodinu, što je ostavilo dubokog traga na narodnu kulturu prostora, a tako i ćilimarsku radinost. Burna istorija, sa čestim migracijama stanovništva doprinela je da se prihvaćeni istočnjački i zapadnjački elementi u ćilimarstvu prošire i prožmu na tlu cele Srbije.

Na selu potreba, u gradu privilegija

Korišćenje ćilima kao dela kućnog enterijera zavisilo je od nivoa kulture stanovanja. U seoskim sredinama ćilim je primarno bio deo posteljine, da bi sa razvojem stambenih uslova počeo da se upotrebljava i kao prekrivka za sto i krevet, ređe zidni ukras. Korišćenje podnih ćilima bila je privilegija varoškog života, gde je unutrašnje uređenje kuće bilo na višem nivou. Turci su u urbane sredine nametnuli orjentalnu modu uređivanja enterijera koja se među bogatim domaćim stanovništvom ogledala u opremanju čitavih soba na „turski način“ – bez nameštaja, u kojoj su pod i izdignuta sedišta kraj zidova prekrivani ćilimima. Iako nam ovo deluje kao da je deo daleke prošlosti i danas je u kućama muslimanskog stanovništva moguće videti ovakve sobe u orjentalnom stilu.

Sve u kućnoj radinosti

Vuna je glavna sirovina u pravljenju ćilima, te je ćilimarstvo u neposrednoj vezi sa oblastima gde se stanovništvo bavilo uzgojem ovaca. Od ošišanog runa do bojenja vlakna je dug put i zahtevao je čitav niz postupaka, čija je umešnost izvedbe zajedno sa kvalitetom vune bila preduslov za nastajanje dugotrajnog i lepog ćilima. Sve ove faze u pripremi niti, kao i samo tkanje bile su deo kućne radinosti. Za tkanje ćilima su korišćeni vertikalni ili horizontalni razboji, a postojale su brojne tkačke tehnike, među kojima je najsavršenija klečanje – tehnika kojom je moguće dobiti tkaninu istovetnog lica i naličja.

Veština prenošena sa majke na ćerku

Tkalje su izrađivale ćilime za potrebe porodice, a veštinu i znanje spontano prenosila na svoju žensku decu. Devojčice su započinjale sa učenjem tkanja do pete do desete godine. Zapravo, prvo bi samo posmatrale starije ukućanke kako se tka, da bi polako bile uvođene u posao preko jednostavnih, pa sve zahtevnijih zadataka. U tradicionalnoj kulturi ćilim je bio obavezni deo devojačkog miraza, pa je tkačka aktivnost devojaka pred udaju bila najviše usmerena na njegovu pripremu.

Tkalje su davale umetnički pečat

Osim po veštini tkanja, koja je bila izuzetno cenjena u narodu, tkalje su mogle da se istaknu i po ukrašavanju ćilima. Iako su koristile opštepoznate šare, one su imale priliku da se likovno izraze stvaranjem novih kompozicija, dajući im lični, umetnički pečat. Svaki ornament, kao i kombinacija različitih ornamenata kojima su dekorisani ćilimi imali su naziv i značenje. Tako su preko ptica, rombova, ogledala, ibrika, grozdova, cvetova, drveća, lavova, ratnika, krstova i brojnih drugih šara i njihovih kombinacija tkalje pričale o ljubavi, veri, porodici, slobodi, nadi, uspehu, patnji, sreći… Sami ćilimi nazivani su po korišćenim šarama i dimenzijama. A svaki pojedinačno je unikatan.

I danas na ceni

Sa povećanom potrebom na tržištu javila se organizovana proizvodnja ćilima za prodaju. Pirot je među prvim gradovima u kome se radilo po ovakvom sistemu, što je nesumnjivo uticalo da postane najveći ćilimarski centar na južnoslovenskom području, a da se „pirotski ćilim“ jasno izvoja po lepoti, kvalitetu i veštini izrade.